Een stukje uit het Parool over één van de vrijere plekken in de stad...
Amsterdam - Het levert een hoop gedoe op als iedereen mag meedoen, maar vrijwilligers hebben er ook voor gezorgd dat de Buurtboerderij erbij ligt zoals hij erbij ligt. Een groene idylle in Westerpark.
tekst maaike schoon foto's jeroen oerlemans
Zo'n vier jaar geleden bezocht Lidy Boeykens (nu 60) de begraafplaats Sint Barbara in Westerpark. Het was in de winter, het was koud, er lag een pak sneeuw. Ze liep wat verder de Spaarndammerdijk af, toen haar oog viel op een bord. 'Buurtboerderij'. 'Kom gerust een kop koffie halen', stond eronder. Dat deed ze. Ze is er nooit meer helemaal weggegaan.
Dat geldt voor veel bezoekers en vrijwilligers op de Buurtboerderij. Ze zijn ooit komen aanwaaien, met vrienden mee, of kwamen met de kinderen eieren zoeken tijdens Pasen. Nu komen ze elke zondag, en soms nog vaker. Ze doen kleine klusjes, maaien het gras, bakken pannenkoeken en doen de afwas. Allemaal samen, allemaal in overleg. Een groene oase in de stad.
Lekker rustig.
De boerderij werd in 2001 gekraakt. Het stadsdeel had het pand lange tijd verwaarloosd: de muren en het dak steunden op palen, de hooizolder was onbegaanbaar en de wind blies door de muren heen. Gewapend met plastic zeil en thermoskannen koffie bezetten de krakers 's ochtends vroeg het pand. Het plan dat het stadsdeel had voor de boerderij - verkopen aan een particuliere ondernemer - moest het raam uit. Beetje bij beetje werd het pand opgeknapt. En werd het ook een koffiehuis, een theehuis, een pannenkoekenhuis. Met twee belangrijke uitgangspunten: laagdrempelig en voor de buurt.
Eugène Leusden werkt zo'n tweeënhalf jaar als vrijwilliger op de Buurtboerderij. Nu co-ordineert hij de vrijwilligers, een groep van ongeveer zestig man. "We zijn natuurlijk nog steeds laagdrempelig, al mogen er wel wat meer jongeren bij. En de groep mag wat minder wit." De boerderij timmert aan de weg met allerlei activiteiten, zoals de 'tuingroep', die elke vrijdag bijeenkomt om de moestuinen bij te houden.
Of de weggeefwinkel, waar mensen uit de buurt kleren en andere spullen kunnen brengen en ook zelf weer gratis kunnen shoppen. Vooral een succes bij de vrouwelijke bezoekers, volgens Leusden.
"Joehoe!," roept vrijwilliger en levend kunstwerk Fabiola. Vandaag gekleed in roze jurk, een broek, een blauwe bloemenjas en met glitters op de wangen. Fabiola heeft 'dagdienst', met Bas en Mirjam. Erg druk is het op deze zondagochtend nog niet. Elders in de stad vindt de Dam tot Damloop plaats, de autovrije zondag zorgt voor allerlei autoloze drukte, maar de Buurtboerderij heeft vandaag geen speciale activiteiten gepland. Tijd voor een kop koffie dus.
De Buurtboerderij is sinds 1 september weer open, na een grootscheepse renovatie die in april vorig jaar was begonnen. De vrijwilligers huisden zolang in een weiland verderop, waar een rood-gele keukenwagen, een Mongoolse tent - een yurt - en de weggeefwinkel stonden. 'Halte Buurtboerderij'. De oorspronkelijke boerderij werd intussen voor 1,2 miljoen verbouwd en GGZ-instelling Mentrum zette er pal naast een filiaal neer.
De oude voorgevel van de boerderij werd in ere hersteld, en mag nu officieel monument heten, de achterkant - waar vroeger de koeien stonden - doet dienst als restaurant en keuken. Leusden: "De architect heeft alles wat hij kon laten zitten, laten zitten. Zoals hier," zegt hij, wijzend op wat een inbouwkast lijkt en waar nu schoonmaakspullen staan. "Hierin sliepen vroeger mensen." De hooizolder is compleet gerenoveerd en doet dienst als cursusruimte en vergaderzaal. In de voorkamer ligt nog de originele vloer. De kamer zal waarschijnlijk dienen als spelletjesruimte, later in het jaar, als het koud wordt.
Nogal een verschil met de beginperiode: in het dak zaten grote gaten, wat voor een natte boel zorgde tijdens regenbuien. Alle ramen waren ingeslagen. De keuken bestond uit een allegaartje van pannen en tafels, en op een klein gasfornuis werden de pannenkoeken gebakken. Nu staat er een afwasmachine en een gigantisch glimmend fornuis. De pannenkoeken zijn gebleven.
Het stadsdeel wilde wel geld pompen in de boerderij, maar onder een paar voorwaarden. Eén daarvan was de bouw van de time-outvoorziening van Mentrum. Een 'hotel' voor mensen die tegen een crisis aanzitten en even op adem moeten komen. En voor cliënten die pas uit een kliniek komen en weer moeten wennen aan een normaal leven. De boerderij moest een belangrijke rol krijgen bij het herstel van de hotelgasten. En dat leidde tot nogal wat discussies binnen de oorspronkelijke groep krakers. De boerderij kon onmogelijk laagdrempelig blijven als er alleen maar psychiatrische
patiënten rondliepen, vond de één. De boerderij moest behouden blijven, en als dat kon met het geld van het stadsdeel, dan moest dat maar, vond een ander.
Jupijn Haffmans - voormalig raadslid van Amsterdam Anders/De Groenen - trad in die tijd op als onafhankelijk voorzitter om de discussies in goede banen te leiden. Nu zit hij in de Commissie van Advies, met het stadsdeel en Mentrum. "Het waren een soort buurtvergaderingen. Iedereen kwam langs, en iedereen wilde zijn zegje doen." Langzamerhand ontstonden twee kampen: diegenen die alles zo vrij mogelijk wilden houden, zonder inmenging van het stadsdeel, en een groep die vond dat de boerderij wel wat structuur kon gebruiken.
"En dan waren er nog de mensen die daartussenin zitten," aldus Haffmans. "De situatie was soms licht ontvlambaar. Zeker de helft van de oorspronkelijke groep vrijwilligers is afgevallen. Er waren mensen die zich jarenlang voor de boerderij hadden ingezet, en opeens te horen kregen dat het allemaal een andere kant op ging. Die waren daar natuurlijk niet blij mee."
Vooral tussen bestuurslid Hendrik Hobbelink en penningmeester Jan-Willem Piet leek het niet echt te vlotten. In de notulen van een bestuursvergadering zegt Piet: 'Ik wil niet in een bestuur met Hendrik als voorzitter. Ik denk dat Hendrik de boerderij niet goed naar buiten toe zal vertegenwoordigen, en ik hoor ook te veel gebabbel, het schiet niet op.'
Hobbelink reageert met: 'Ik heb bezwaren tegen de manier waarop Jan-Willem bestuurt. Dat kan meer open.' In een ingezonden brief naar de krant stelt Hobbelink verder dat het de 'verdeel- en heersmethode' van Piet is die zorgt voor problemen. Het verschil van inzicht leidt uiteindelijk tot het aftreden van Hobbelink. "Ach, mensen veranderen. Dingen blijven nooit hetzelfde," antwoordt Jan-Willem Piet nu relativerend, op de vraag waarom hij wel is gebleven en anderen zijn vertrokken.
De dingen blijven inderdaad nooit hetzelfde. "In de begintijd was het chaotischer, anarchistischer," zegt Fabiola. "Dat had wel wat, nu zijn er meer regels. Het is wat formeler."
Vrijwilliger Bas: "Er is meer orde. Maar goed, de mensen maken de sfeer.
En de mensen komen nog steeds."
Fabiola: "En de sfeer is hier heel anders dan elders. Hier kun je nog met eigen initiatieven komen. Ik wil bijvoorbeeld poëzieavonden gaan houden, en modeshows. Hier kan dat allemaal. Alles kan. Je moet het wel heel bont maken wil je hier worden weggestuurd."
Bas: "Je werkt natuurlijk met allemaal vrijwilligers, die kun je niks opleggen. Het is geen bedrijf. Die mensen krijgen er niets voor betaald. Maar ze voelen zich wel heel betrokken. Dan krijg je soms discussies."
Fabiola: "Maar in vergelijking met vroeger is er nu meer rust. Dat merk je."
Bovenop alle interne strubbelingen kwam nog een tegenvaller. De moestuin waar de vrijwilligers zo hard aan hadden gewerkt, bleek vervuild te zijn.
In de grond zat onder meer lood en zink, waardoor de zelfgekweekte courgettes en munt konden worden weggegooid. En dat terwijl de boerderij juist zo biologisch mogelijk bezig wilde zijn. De groenten werden verwerkt in de maaltijden die ze voor een zacht prijsje (rond de vijf euro)
aanboden. "Zo'n beetje overal waar koeien hebben gestaan, moest de grond worden gesaneerd," zegt Leusden, kijkend naar de nieuw aangelegde tuintjes die enkele tientallen centimeters 'op' de grond liggen. De maïs staat er wat zielig bij. "De nieuwe groenten stellen helaas nog niet zo veel voor. We zijn pas laat in het jaar hier gekomen, dus ze hebben nog niet de tijd gehad om echt tot bloei te komen. Volgend jaar hopen we echt te kunnen koken uit de tuin."
De ingrediënten voor de maaltijden komen voorlopig bij de boer vandaan.
Een biologische, dat wel.
Van een dagje Buurtboerderij knap je op, vinden de vrijwilligers. Een stukje natuur, toch vlak bij de stad, met die uitgesproken vrije sfeer.
Dat maakte de boerderij de ideale plek voor de time-outinstelling van Mentrum, of Arkin, zoals de organisatie nu heet. Na alle discussies en obstakels is er uiteindelijk toch een gebouw verrezen, van donker hout.
Eigenlijk valt het nauwelijks op: er staat een rij bomen voor en de architect heeft bepaald dat er mos op de daken moest komen. Een groene bedoening. De time-out biedt plaats aan veertien 'gasten'; van cliënten spreken ze hier niet. "Wij zijn nadrukkelijk geen kliniek," aldus Ivo Bosman, verpleger in de instelling. "We zijn ook geen crisisopvang: mensen komen hier juist om een crisis te voorkomen. En voor mensen die net uit de kliniek komen, zijn we een soort station tussen de kliniek en thuis."
Afgezien van de kinderstemmen en wat vogelgeluiden die van buiten komen, is het opvallend stil in het gebouw. De twee gasten die er nu zitten, zijn erop uit. Ze hoeven dus niet de hele dag op de boerderij rond te hangen.
Maar ze eten er wel. Bosman: "Ze kunnen hier ook wel koken, maar het is uiteindelijk de bedoeling dat ze daar lunchen en 's avonds eten."
Daarnaast heeft de boerderij een sociale functie, met alles wat er te doen is. "Op die manier kunnen de gasten weer wennen aan het leven in de maatschappij," aldus Bosman. Ze mogen dus vrijwilligerswerk doen in de boerderij. "Maar als ze de hele dag shaggies zitten te roken op een bankje, vind ik het ook prima. Lekker doen waar je zelf zin in hebt."
Just, vrijwilliger, wil wel even 'een gerucht' de wereld uit helpen "Het is hier geen psychiatrisch gebeuren. Hier komt van alles; van grachtengordeltypes tot zwervers. Dit is een beetje de rafelrand van de stad, dingen gebeuren hier gewoon, zonder dat er gelijk een stempel op wordt geplakt."
Just is in het dagelijks leven pianist en organiseert elke maandag muziekavonden op de boerderij. Balkan, blues, jazz, singer-songwriter; het komt allemaal langs. "We houden hier ook wel eens een feest, we moeten toch zelf de broek op zien te houden. Maar het is hier geen trendy hotspotdingetje, hoor."
Lidy Boeykens zit met 'buuf' Annetta Waij (31) onder één van de fruitbomen. Een plastic tas van Lidl zit mudvol kastanjes, verzameld door Waijs zoon Davian (6). De zakken van zijn trainingsbroek puilen inmiddels ook uit. "Wij wonen op de Haarlemmerweg, heel dicht bij de snelweg," zegt Boeykens. "Hier is het zo heerlijk rustig, ik kom hier al jaren om te mediteren."
Ze zijn te spreken over de renovatie, 'al had de oude boerderij ook wel wat'. Boeykens: "Dat gebouw viel bijna helemaal uit elkaar, maar dat was juist wel grappig. En in de winter zaten we met z'n allen in de deel, rond de open haard. Met je jas aan en een kop koffie in je handen."
Buurvrouw Annetta: "Het is hier geweldig, kinderen kunnen nog gewoon rondrennen, zonder dat je constant op ze moet letten. Met Pasen komen we hier altijd eieren zoeken. En Davian heeft het er de hele week al over dat hij hier kastanjes gaat rapen." Haar dochter Katka komt het liefst voor de kastanjes en de pannenkoeken. En de weggeefwinkel, natuurlijk. "Kijk," zegt ze. "Ik heb net een heel mooie jurk uitgekozen."
Tik 'Buurtboerderij' in op YouTube en je krijgt een filmpje van de oude garde, heftig met elkaar in discussie over waar het heen moet met de boerderij, en hoe. Zo heftig gaat het er allang niet meer aan toe, al wordt er nog wel druk vergaderd, over alles. De wekelijkse vrijwilligersvergadering trekt meestal wel een man of twintig. En iedereen mag nog steeds zijn zegje doen. Maar de angel is er wel een beetje uit, doordat de toekomst, sinds de inmenging van het stadsdeel en de komst van Mentrum, wel zo'n beetje vastligt. Just: "Ze zeggen vaak: het is een heel gedoe, maar dan heb je ook wat." Hij kijkt tevreden om zich heen. "En nu hebben we wat."
Het Parool 04-10-2008
-----------------------------------------------------------------------
Het is eindelijk zover: de renovatie van de Buurtboerderij en de nieuwbouw van de Time Out voorziening van Mentrum in Fase E in het Westerpark is gestart. Het is gelukt om twee mooie doelen te verenigen. Met financiële steun van de Europese Unie en van Monumentenzorg Amsterdam, kan de Buurtboerderij als monument worden gerenoveerd en voor de buurt behouden worden. De Vereniging Buurtboerderij gaat zoveel mogelijk door met haar activiteiten op een tijdelijke locatie schuin achter de Boerderij naast de Hondenvereniging.